Labels

Diccionario en Mam


A´ …………………………………………………………………………………...…agua
Ab´q´i……………………………………………………………………………………año
Ajk´ayil……………………………………………………………………………..brujería
Ajlab´il…………………………………………………………………………………reloj
Aq´untl………………………………………………………………………………..trabajo
Awal…………………………………………………………………………………siembra
Amj………………………………………….…………………………………………corte
Al……………………………………………………………………………………..pesado
Abj……………………………………………………………………………………piedra
Aqwil………………………………………………………………………………... lazo
Alil…………………………………………………………………………………… regar
Ayine…………………………………………………………………..……………… yo
Alketzun …………………………………………………………………………….quien
Alkye…………………………………………………………………………………..cual
Ajo……………………………………………………………………………………ese es
Alq’elo………………………………………………………………………………saber
Alzunju………………………………………………………………………quien lo hizo
Alixjo ………………………………………………………………………………mucho
Ajxnaqtzal……………………………………………………………………….. Maestra
Ajb´il …………………………………………………………………………………meta
Ayoma……………………………………………………………………………..espera
Ayixtza´n……………………………………………………………………según como
Ayin…………………………………………………………………………………..lagarto
Aya…………………………………………………………………………………………tu
Axtzu´…………………………………………………..………………………..ahí mismo
Xi´n………………………………………………………..……………………….…..maíz
Awal kjo´n…………………………………………………………………………siempre
Ata………………………………………………………..…………………………..usted
Ati ………………………………………………………...…………………………….hay
Aq´untl …………………………………………………………………………ocupación
Aqeye……………………………………………………..……………….………ustedes
Asyal…………………………………………………….…………………………chicote
Aq´un…………………………………………………………………………..obligación
Aq´unalte………………………………………………………………………..trabajarlo
Aq´nantza………………………………………………………………..………trabájelo
Aq´nan……………………………………………………………….………..trabajando
Anx…………………………………………………………………...…………….……ajo
Aml ambil……………………………………………………….…………tendrá tiempo
Alqukil……………………………………………………………….………….con quien
Almub´…………………………………………………………………….…………arroba
Alil…………………………………………………………………..…………….dar a luz
Ajqoptzaj…………………………………………………………………...… electricista
Ajq´ij……………………………………………………………………………..Astrologo
Ajol ……………………………………………………………………………………poeta
Ajnab´xix…………………………………………………………………………científico
Ajmab´il………………………………………………………………………..calculadora
Amj…………………………………………………………………………………...…corte
Ajmaq ……………………………………………………………………………...fortaleza


B ´b’

B´a ………………………………………………………………….………………….Tuza
B´aj ………………………………………………………….………...Acabar/ desgastar
B´ajsan …………………………………………………….……………..Terminé, Acabe
B´ajsal ……………………………………………………………….……….. Terminado
B´ajsilte …………………………………………………………………..……….Gastarlo
B´ajxa…………………………………………………..……….Nunca/ jamás (pasado)
B´alun …………………………………………………..……………..…….……….Tigre
B´alin …………………………………………………………….……….Torciendo hilo
B´a´q´aj ……………………………………………………………….……….Volteando
B´antx …………………………………………………..……………….……….Preparar
B´antyil ………………………………………………………………….………. Mejorar
B´antze …………………………………………………………….………. Palo Negro
B´aq ………………….………………………….……………………….………. Hueso
B´an ……………………………………………………………………….……….Bueno
B´a´nixix……………………………………………….……………….……….Aliviarse
B´a´nta …………………………………………………………….……….……….Sano
B´antzq´ij …………………………………………………………….……Buenos Días
B´a´nx  qala teya …………………………………………………………..Feliz Tarde
B´anx ………………………………………………,,,,,………………….………. Regular
B`e ………………………………...……………………………………….……….Camino
B´ech …………………………..…………………………………………….………. Flor
B´echan …………………………………….……………………………….……..Florear
B´elaj……………………………………………..………………………….……….Nueve
B´etil……………………………………………………………………….……….Caminar
B´etzal ……………………….…………………………………………….………. Visitar
B´ib´aj ………………………………………………………………….……….Sustantivo
B´ib´il……………………………………………………………………….…………Radio
B´ib´il laj………………………….……………………………….…….Escuchar cuento
B´ix ………………………………….………………………………….………….. Pollito
B´in…………………………………………………………….……………Oye/ Escucha
B´inchal ……………………………………………………….…………….……….Hacer
B´inchal ja´ …………………………………………………………………………Albañil
B´inchb´il  wab´j…………………………………………………………..……….Cocina
B´inchet ………………………………………………………………..….…..Arreglando
B´is …………………………………………………………………….…………..Tristeza
B´isin……………………………………………………………..………….………..Triste
B´itz …………………………………………………………………….…………Canción
B´itzil……………………………………………………………………….…………Cantar
B´itzin…………………………………………………………………….……….Cantando
B´ixal…………………………………………………...…………………….………..Bailar
B´ixnaq´tz ………………………………………………………….……………Contenido
B´iyil ……………………………………………………………………….…………Matar
B´ajlaq ………………………………………………………………………….……Olote
B´och …………………………………………………………………………………Cerdo
B´ujil ………………………………………………………………….….………. Golpear
B´uch ………………………………………………………………….….……….Sencillo
B´ux ……………………………………………………………………….…………Trapo
B´yonkuya…………………………………………………………….……………Mátalo
B´etil…………………………………………………………………………….…Caminar







Ch ch
Chej…………………………………………………………………………………..caballo Chil ……………………………………………………………………………..…canasto Chew…………………………………………………………………………………….frio Chiky……………………………………………………………………….……….sangre Chiktze …………………………………………………….………………..……..hule Chalte ……………………………………………………....………………………miente Chuj….….………………………………………………………………………..temascal Chemaj….……..……………………………………………………….…………….tejido Chmol…..……………………………………………………………..………………tejer Chap….………………………………………………………………………… cangrejo Choj…………………………………………………………………-……………pagando Chejil …………………………………………………………………………………jinete Chelil…………………………………………………………………-……………padrino Chib’j…………………………………………………………………………………carne Chawin …………………………………………………………………………..miedoso Chewil………………………………………………………………………………estrellaChemj……………………………………………………………………………cociendo Chel….………………………………………………………………………………..molerChib’……………………………………………………………………………….... chivo  .Chiyil…………………………………………………………………………………llamarChib’l…….…………………………………………………………..…dinero para molida Chis….………………………………………………………………………………..pedo Chapil……………………………………………………………………………… nance Chalyol …………………………………………………………………………mentiroso Chejil………………………………………………………………………………..montarChelil……………………………………………………………………………..…ahijado Chewsil………………………………………………………………………………enfriar Chep……………………………………………………………………………….......JoséChi …………………………………………………………………………………… decir Chitil……………………………………………………………………………………regar Chi’j…………………………………………………………………………………mañana Chjonte.…………………………………………………………………………… gracias Chojb’i………………………………………………………………………………..pago Chos …………………………………………………………………………….....hueco Chun………………………………………………………………………………trompeta Chol………………………………………………………………………………… zapato Chul  ………………………………………………………………………………agarrar Chuchil ………………………………………………………………………...tranquilizar Chtol………………………………………………………………………………regando Chqol……………………………………………………………………………. Hilvanar Chnab’……………………………………………………………………….……marimba Choj……………………………………………………………………………………pavoChlen………………..………………………………………………………………abrazar Chkol  ……………………………………………………………………………..liquido Chitzan………………………………………………………………………………..dicen Chjab’………………………………………………………………………………….riñón Chjontb’il….………………………………………………………………agradecimiento Chman witz………………………………………………………………………….volcán Chmanil…..………………………………………………………………………volcánico  Chojb’il il …………………………………………………………………………….cárcel






CH’  ch’
ch'u'xh ………………………………………………………………………..bolsa de tela
ch'uxh.…………………………………………………………………………….Algo duro
ch'ajil ……………………………………………………………………………correr
ch'akil……………………………………………………………...tachar, manchar, tiznar
ch'ek  …………………………………………………………………………………rodilla
ch'el  ………………………………………………………………...Perico, chocoyo, loro
ch'e'ch……………………………………………………………………………….mecate
ch'ilb'aj   ……………………………………………………………………………….maní
ch'ilil……………………………………………….triturar, comer (maní o habla ), tostar
ch'iyil……………………………………………………………..……crecer engrandecer ch'iysil…………………………………………………………………..Criar, hacer crecer
ch'laj……………………………………………………………………………………corral
ch'lajil     ……………………………………………………………. …...acorralar, cercar
ch'ojeb'il………….…………………………………………………..Sentarse en cuclillas
ch'ojle……………………………………………………………………..estar en cuclillas
ch'ojpil………………………………………………………………………………empujar
ch'ok…………………………………………………………………………………Gancho
ch'okil……………………………………………………………………..jalar con gancho
ch'opil……………………………………………………………..travesear, tocar objetos
ch'otjil………………………………………………………………………………..Discutir
ch'o'lil ……………………………………………………………. gruñir al estómago
ch'um…………………………………………………………………………………..pajón
ch'uq……………………………………………………………………………puño, grupo
ch'uq pint ………………………………………………………………grupo de soldados
ch'uqil…………………………………………………………….reunir, juntar / dispersar
ch'ushsil………………………………………………………………………….Endurecer
ch'uxhsil……...…………………………………………………………………..endurecer
ch'uyil…………………………………………………………amontonar inseguramente
ch'u'l………………………………………………………………………………..  Chupar
ch'u'shil  ………………………………………………………………………. embolsar
ch'u'xhil……………………………………… embolsar en una pequeña bolsa de tela
ch'wix…………………………………………..……………………………………..anonach’ajana’…………………………………………………………….………………..fuente ch’ak……………………………………………………………………………...….lombriz ch’ak’b’il………………………………………………………………………………...tintach’i’x………………….………………………………………………………………espina               ch’isb’il……………………...…………………………………………………….desarrollo ch’ok………………………………………………………………………...……..…zanate ch’ux……………………………………………………………………..…………costales ch’uqlaq……………………………………………………………………..…………vajilla ch’ut………………………………………………………………………..……puntiagudo ch’laj…………………………………………………………………………………...corral ch’ux……………………………………………………………………………………duro ch’ixpub’il…………………………………………………………………..………reforma ch’otjil……………………………………………………………………..………….discutir ch’ojeb’il…………………………………………………….……………………...sentarse ch’akil……………………………………………………………………………....tachuela ch’enky…………………………………………………………………………...….gigante


E e

Eye………………………………………………………………………………...……ellos                   Eutx……..………………………………………………………………..……..…anteayer
Elqe……………………………………………………………..………………..……quien Elkyetzuna………………………………………………….……………..……quien eres
Echil……………………………………………………………….……………..……medir
Eky'……………………………………………………………………….……..……gallina
Etz…………………………………………………………….……de occidente a oriente
El q'i'n ………………………………………………………………………..……quitaron
Eltilj………………………………….………………………………………..……alborotar
Elil…………………………………………….…………………………………..……venir
Elnex………………………………………………..……………………………..……este Elnix……………………………………………………..………….…………..……oriente
Eleq´……………………………………………………………….………..……….Ladrón
Etz……………………………………………………………….……de adentro a afuera
Etzil……………………………………………………..………..……apropiarse, adquirir
Ewi……………………………………………………………….………………..……ayer
Ewil ………………………………………………………………………..……esconder
Ex …………………………………………………………………………..……salió, salir
Exiqit…………………………………………………………………….……..……sacado
E'li'l…………………………………………………………………………...……llegando
Echb´…………………………………………………………………………..……Cuerda Echb’i………………………………………………..……........Instrumento para medir Eleq………………………………………………………………………..…….......Ladrón
Elik’a'n……………………………………………………………..….…Ser discriminado
Elq’i’n…………………………………………………..…………………………….Quitar Elnaj………………………………………………………………………..……...…Olvido
Elnikyq’iq’………………………………………………………Aire que viene de oriente Elsal………………………………..……Persona que da el último toque a una cosa  Esb’il…………………….……Instrumento delgado que sirve para terminar un tejido
E’win ………………………………...……………………………………..……escondido
Elul………….……………………………………………………………………..……vino Ewanxinx…….……………………………………………………..……misteriosamente Ewanx…………….………………………………………………………..……misterioso Etzqeku……………...………………………………………………………..……reciente       Etzb´il………………….……………………………………………………..……herencia  Etzil……………………….…………………………………………………..……apropiar Elchi……………………….………………………………………………..……quien dice Elqieq´etzun…………………………………………………………………..……quienes son Eyeqé…………………………………….…………………………………..……ellos son  Exni……………………………………...…………………………………..……salió etza Eul………………………………………………..………………………..……saliste


I i
Ich’___________________________________________________________ratón
Ich____________________________________________________________chile
Iqil__________________________________________________________cargar
Ipyol_________________________________________________________verbo
Ix____________________________________________________________elote
Itz’____________________________________________________________vivo
Ilxixtij_____________________________________________________importante
Ichil__________________________________________________nadar, bañarse
Ichilte_______________________________________________________nadarlo
Ikx___________________________________________________también, así es
Iky’sal______________________________________________________celebrar
Itb’ilal______________________________________________________fotografía
Ilb’ilchew__________________________________________________telescopio
Itzeb’________________________________________________________drama
Ichin_______________________________________________________ hombre
Iq’intza________________________________________________________trae
Ikqine_______________________________________________________así soy
Ichb’il________________________________________________________piscina
In b’en________________________________________________ esta caminado
Iq’intza______________________________________________________ cárgalo
Itzaj__________________________________________________________hierva
Iqb’il_________________________________________________________cargar
Iqtz__________________________________________________________carga
Ilil__________________________________________________________regañar
Ik’u____________________________________________________________asi Ib’ilal_______________________________________________________estaturaIchilte_______________________________________________________nadarloIjaj__________________________________________________________semillaIk’al__________________________________________________descubrimientoIk’al____________________________________________________despreciar
Ik’al__________________________________________________________ pasar
Ikx ___________________________________________________también, así es
Ik’ysal_____________________________________________________ celebrar
Ilb’il _________________________________________________________figurín
Ilb’ilal ________________________________________________ fotografía – foto
Ilb’itechew_________________________________________________telescopio
Iltzeb’_______________________________________________________ drama
Iltzeb’il____________________________________________________dramatizar
Inup__________________________________________________________ceiba
Ipalanmi___________________________________________________adrenalina
Ipb’ilamno_________________________________________________anfetamina
Ipwa’l_______________________________________________energía potencial
Ipyolin______________________________________________________ verbal
Iqaliqatz_____________________________________________________maletín
Iqatzb’il______________________________________________________camión
Iqatz___________________________________________________carga, maleta
Iqb’il________________________________________________________mochila
Iqb’iltx’otx___________________________________________________carretilla
Iqyab’____________________________________________________ambulancia
Isq’ul_____________________________________________ cargar en la cabeza
Itz’jil_________________________________________________________nacio
Itzajil______________________________________________________herbívoro
Ixilte_____________________________________________________desgranarlo
Iyajb’il___________________________________________________cromosoma

J j
Junxtwitz _____________________________________________Figura simétrica
Junxajlal________________________________________ Ecuación (matemática)
Junxinix___________________________________________________ Analogía
Junxlab´il, sji´j_______________________________________________ Uniforme
Jutzb´e____________________________________________________Laberinto
Juq´ij________________________________________________________ Lupa
Jupja_____________________________________________________Cerradura
Junxyol___________________________________________________Mono logia
Junxq´ajt______________________________________________________Rima
Jutzl, jutzx__________________________________________________  Fugarse
Juxan, jux______________________________________________________Rio
Juchmob´il _______________________________________________Instituciones
Jak’al______________________________________ Abrir la boca por algún dolor
Jalap ________________________________________________________Jalapa
Jaqtamiol _____________________________________________ Silaba carrada
Jaq’anb’il ____________________________________________ Puesto de salud
Jaq’anil _____________________________________________________Hospital
Jaqb’ila _______________________________________________________ Grifo
Jaqb’itxa’n _________________________________________ Descongestionante
Jaqtzi  _________________________________________________ Vocalización
Jaqtzi´yil __________________________________________________ Vocalizar
Jaqul, jpul    ____________________________________________Afilar, Raspar 
Jasb’ib’il­­­­­­­­­­­­­­­_________________________________________________Audífonos
Jasech __________________________________________________ Disquetera
Jasil, jsol ___________________________________________ Pelar con cuchillo
Jasis _____________________________________________________ Aerolínea
Jat,aj­­­­­­­­­­­­­­­­­­­___________________________________________________ Donde esta
Jatx’olte _________________________________________________ Donde esta
Jatx’bil _______________________________________Instrumento para tapiscar
Jatx’olte ______________________________________________________Tapita
Jatxkup ___________________________________________________ Zoológico
Junzan, jatze’ _________________________________________ Matazano (fruta)
Jatzsuýb’il _____________________________________________ Destornillador
Juk’ux ________________________________________________________ Imán
Jul ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­__________________________________________________________ Hoyo 
Julil __________________________________________________ Arder bastante
Julil ________________________________________________________ Chupar
Jumil _______________________________________________________ Tuerca
Jul Kab’ ___________________________________________________ Caramelo
Junwix ____________________________________________­­­_________ Un gato
Junwix ________________________________________________Improvisación
Junelni ____________________________________________________ Uniforme
Junelnikab’yol ___________________________________ Bilingüismo equilibrado
JuniKy’qlel _________________________________________ Equidad de genero
Junky’qten ____________________________________________ Equidad social
Junintib’ __________________________________________________ Conjuntivo
Junitx’ ____________________________________________________ Unicelular
Junka _______________________________________________________ Entero Junlaj ________________________________________________________ Once
Junmtx’ ____________________________________________________ Ochenta
Junpaqx __________________________________________________ Habilidad
Junsa,mojbil _________________________________________________ Asicion
Juntajlal ___________________________________________________ Monomio


K k
Kab’________________________________________________________Miel
Kab´laji´n_________________________________________________Duodécimo
Kab´q´ajtzi_________________________________________________ Diptongo
Kab´witz____________________________________________________ Diorama
Kajalmub´__________________________________________________  Quintal
Kaq´ij_______________________________________________________ martes
Katz______________________________________________________Pescadito
Kawil_____________________________________________________Aconsejar
Kaxmolaq__________________________________________________Camillas
Ka´yb´il____________________________________________________Televisor
Ka´yil____________________________________________________ Espectador
Kayixpo´tzil___________________________________________________Árbitro
Kb´elex_______________________________________________________Echar
Kim, kyim____________________________________________________ Muere
Kix________________________________________________________ Pescado
Kjo´n_________________________________________________________ Milpa
Kjolte________________________________________________________Ararlo
Klab´_________________________________________________________Callo
Klawx________________________________________________________ Clavo
Klob´j________________________________________________________ Güipil
Knolte______________________________________________________ Imitarlo
Kolin____________________________________________________Abandonado
Ko´pb´il______________________________________Destornillador, desarmador
Ko´pilte________________________________________________Desenredarlo
Kob´alz____________________________________________________ Cobalto
Koj´b´il__________________________________________________ Comunidad
Kok_________________________________________________________Coco
Kok´jel_______________________________________________Bien molido, fino
Kolx_______________________________________________________Repollo
Kololon___________________________________________Ciguanaba (leyenda)
Kolq´ij________________________________________________________Hora
Kolpaj______________________________________________________ Zafarse
Kow__________________________________________________________ cero
Koxil_________________________________________________________Cojear
Ku´k_________________________________________________________Ardilla
Ku´tzil________________________________________________________Bajar
Ku´xun______________________________________________________ Joven
Kub´el______________________________________________________ Envase
Kutwexj___________________________________________________Calzoneta
Kuxb´al_____________________________________________________Acostar
Kutzaja______________________________________________________Venga
Kuwsb´il______________________________________________________Muro
Kuxb´aj______________________________________________________Pierna
Kuwxix_______________________________________________________Recio
Kuwsa´an_____________________________________________________Mural
Kuw_____________________________________________________Solido recto
Kutxb´il__________________________________________________ cubrecama





K’  k’
K’a----------------------------------------------------------------------------------------amargo
K’aj-------------------------------------------------------------------------------------------sed
K’ajol------------------------------------------------------------------------------- Hijo varón
K’alb’il--------------------------------------------------------------------------------- pañuelo
K’alk’itz------------------------------------------------------------------------------- cinturón
K’ali----------------------------------------------------------------------------------- maldecir
K’alq’e’n----------------------------------------------------------------------------- borracho
K’wal--------------------------------------------------------------------------------------- niño
K’am--------------------------------------------------------------------------------aceptando
K’amanq’b’il------------------------------------------------------------------- Homeostasis
K’amiyaj---------------------------------------------------------------------- angiospermas
K’amol-------------------------------------------------------------------------------destinario
K’amsab’il tipan-----------------------------------------------------------------------bobina
K’amtqanil------------------------------------------------------------------------------beeper
k’amxnaq’tzb’il-------------------------------------------------------------------capacitación
K’ansil-------------------------------------------------------------------------------- alumbrar
K’antil------------------------------------------------------------------------------------ arder
K’ansil-----------------------------------------------------------------------------hacer brillar
K’antzb’il--------------------------------------------------------------------------------fosforo
K’apin----------------------------------------------------------------------- dolor de cabeza
K’as-------------------------------------------------------------------------------------- deuda
K’asil-----------------------------------------------------------------------------------estimula
K’asol-------------------------------------------------------------------------------pedir fiado
K’ayil------------------------------------------------------------------------------------ vender
k’ayuj------------------------------------------------------------------------ edición impresa
k’a’chilte--------------------------------------------------------------------------- alimentarlo
k’a’il b’ix loq’il--------------------------------------------------------------------- marchante
k’inkaq------------------------------------------------------------------------------------ rayo
k’ib’elen------------------------------------------------------------------------- accidentado
k’wil----------------------------------------------------------------------------------------- olla
k’isil---------------------------------------------------------------------------------- despertar
k’itzb’aj--------------------------------------------------------------------------------- cintura
k’laj---------------------------------------------------------------------------------------- tercio
k’oj-----------------------------------------------------------------------------------------grupo
k’oj------------------------------------------------------------------------------------- mascara
k’ol---------------------------------------------------------------------------- roble/agachado
k’o’l--------------------------------------------------------------------------------------- gatear
k’opin-------------------------------------------------------------------------------- encendido
k’otzli----------------------------------------------------------------------------------- quietud
k’oxil-------------------------------------------------------------------------- macro currículo
k’ox---------------------------------------------------------------------------------------- Bacín
k’ub’b’il---------------------------------------------------------------------------------- armario
k’ub’ech--------------------------------------------------------------------------------- florero
k’ub’ib’il---------------------------------------------------------------------------videocasete
k’ub’il----------------------------------------------------------------------------------deposito
k’ub’uj------------------------------------------------------------------------------------ folder
k’ul-------------------------------------------------------------------------------------montaña
k’ulb’il pwaq---------------------------------------------------------------------------- banco
k’ulb’il yol-------------------------------------------------------------comunidad lingüística






Ky   ky
Kyaj------------------------------------------------------------------------------------- Cuatro
Kyaj--------------------------------------------------------------------------------- Quedarse
Kyaj jilj-------------------------------------------------------------------------Quedarse por
Kyajkaj-------------------------------------------------------------------De cuatro en cuatro
Kyajlaj----------------------------------------------------------------------------------Catorce
Kyajlajaj-------------------------------------------------------------De catorce en catorce
Kyaj lewe.---------------------------------------------------------------Dejar entreabierto
Kyaj le’win--------------------------------------------------------------Dejar entrecerrado
Kyajlojetxaka.---------------------------------------Desde hace Cuatro o catorce días.
Kyajloje.------------------------------------------------------- Hace cuatro o catorce días
Kyan---------------------------------------------------------------------------------Calambre
Kyaq-------------------------------------------------------------------------------fiebre; calor
Kyaqil------------------------------------------------------------------------------------Todos
Kyaqk’u-------------------------------------------------------------. Nacido (enfermedad)
Kyaqmaqmaj--------------------------------------------------------- Que apenas puede
Kyaqnab’-----------------------------------------------------------------------------Temblor
Kyaqxaq--------------------------------------------------------------------Piedra colorada
Kyaqxin-----------------------------------------------------------Araña de abdomen rojo
Kyaq’---------------------------------------------------------------------------------Guayaba.
Kya’--------------------------------------------------------------------------Piedra de moler
Kya’j----------------------------------------------------------------------------------------Cielo
Kya’winaq---------------------------------------------------------------------------Cuarenta
Kye.------------------------------------------------------------------------------- Su, de ellos
Kyel.------------------------------------------------------------------------------------ Miguel.
Kyewjil.--------------------------------------------------- Titiritar, temblar de frío o miedo
Kyexa-----------------------------------------------------------------------------------Salgan
Kyeya-------------------------------------------------------------------------Su, de ustedes
Kye’yix--------------------------------------------------------------Bonito, lindo, precioso
Kyil-------------------------------------------------------------Vieron, miraron, observaron
Kyim------------------------------------------------------------------------------------ Morirse
Kyimil------------------------------------------------------------------------------------- Morir
Kyimna--------------------------------------------------------------------------------- Muerto
Kyuw,------------------------------------------------------------------------------Fuerte, duro
Kyi wi’------------------------------------------------------------Cuerudo, duro de cocerse
Kyja’taq -------------------------------------------------------------------Veníamos para acá
Kyja’tzan tten---------------------------------------------------------------Así es; así está
Kyja’x-----------------------------------------------------------------------------; igualmente
Kyoq, ---------------------------------------------------------------------------- Relámpago
Kyoxil---------------------------------------------------------------------------Los tres ellos
Kyoxila----------------------------------------------------------------------Ustedes los tres
Kyqa’---------------------------------------------------------------------------Agua caliente
Kyq’iq’----------------------------------------------------------------------------- Aire viento
Kyu’n--------------------------------------------------------------------------------- Por ellos
Kyu’na---------------------------------------------------------------------------Por ustedes
Kyqab’il----------------------------------------------------------------------------------Termo
Kyuwsab’il-----------------------------------------------------------------------------Énfasis
Kyxol-------------------------------------------------------------------------------------- entre
Kyxol anq’ib’il------------------------------------------------------------- interculturalidad
Kyuwchiky’tze------------------------------------------------------------------------ caucho



Ky´  ky’
Ky´eq:----------------------------------------------------------------------------------------------Pulga
Ky´ej------------------------------------------------------------------------------Perezoso/Haragán
Ky´ej-------------------------------------------------------------------------------------------------Pinol
Ky´ajaj-------------------------------------------------------------------------------------Pita/Cuerda
Ky´aqil-------------------------------------------------------------------------------------Quitar pulga
Ky’mex-------------------------------------------------------------------------------------------muerte
Ky’ixk’aj---------------------------------------------------------------------------------------------dolor
 Ky’xj------------------------------------------------------------------------------------------------golpe
Ky’ixb’ni’------------------------------------------------------------------------------------------herida
Ky’iwlal-----------------------------------------------------------------------------------------bendecir
Ky’itzb’aj------------------------------------------------------------------------------------------cincho
Ky’isjil------------------------------------------------------------------------------------------aguantar
Ky’ixamil------------------------------------------------------------------------------------estornudar
çKy’ijiky’-------------------------------------------------------------------------------árbol de amate
Ky’aqpu’n--------------------------------------------------------------------------------------tildando
Ky’ijaj-----------------------------------------------------------------------------------------cordel
Ky’aj kab’---------------------------------------------------------------------------------------azúcar
Ky’a’maj---------------------------------------------------------------------------------------malacate
Ky’a’l------------------------------------------------------------------------------------desear un mal
Ky’a’j-------------------------------------------------------------------------------------------amante
Ky’el----------------------------------------------------------------------------------------maíz tierno
ky’ixk’oj------------------------------------------------------------------------------------------picante
ky’inb’il----------------------------------------------------------------------------------------campana
ky’inin kayb’il anb’il-------------------------------------------------------------------------------reloj



L  l
Lob’j-------------------------------------------------------------------------------------------------Fruta
Lmet-----------------------------------------------------------------------------------------------botella
Laq---------------------------------------------------------------------------------------------------plato
Loq’-------------------------------------------------------------------------------------------------barro
Lanch--------------------------------------------------------------------------------------------naranja
Leq’------------------------------------------------------------------------------------------------ladrón
La’------------------------------------------------------------------------------------------chichicaste
Lipil-------------------------------------------------------------------------------------------------volar
La’j-----------------------------------------------------------------------------------------------cuento
Lab’----------------------------------------------------------------------------------------------espanto
Lulil------------------------------------------------------------------------------------------------mover
Loq’b’il-----------------------------------------------------------------------------------------canasto
Laqni--------------------------------------------------------------------------------------------------roto
Laq’b’il-------------------------------------------------------------------------------------pegamento
Laj-----------------------------------------------------------------------------------------------------diez
Lan-------------------------------------------------------------------------------------------------gordo
Lalj-----------------------------------------------------------------------------------------------amargo
Lajk’al---------------------------------------------------------------------------------------doscientos
Lepex--------------------------------------------------------------------------------------------vamos
Lab’aj-------------------------------------------------------------------------------------------culebra
Lab’il-------------------------------------------------------------------------------------------alarmar
Lab’til-------------------------------------------------------------------------------------------prodigio
Lab’t--------------------------------------------------------------------------------------------molestar
Lab’tzal----------------------------------------------------------------------------------------espantar
Lach’pil------------------------------------------------------------------------------pasar encima de
Lajb’ib’itz----------------------------------------------------------------------------------conferencia
Lajel------------------------------------------------------------------------------------------------arrear
Lajet-----------------------------------------------------------------------------------------comenzar
Lajol------------------------------------------------------------------------------------------perseguir
Lajol us-----------------------------------------------------------------------------------------cigarra
Lajsqit---------------------------------------------------------------------------------------centímetro
Lak’-------------------------------------------------------------------------------------------pegajoso
Lak’b’ab’il-----------------------------------------------------------------------------------------goma
Lak’b’iyol----------------------------------------------------------------------------------grabadora
Lak’et yol----------------------------------------------------------------------------------------grabar
Lak’ol-----------------------------------------------------------------------------------lavar nixtamal
Lak’totx’-----------------------------------------------------------------------------------calcomanía
Lak’tx’otx’---------------------------------------------------------------------------------------barro
Lameb’alani----------------------------------------------------------------------------------persiana
Lamet----------------------------------------------------------------------------------------encerrar
Limol--------------------------------------------------------------------------------------------empujar
Lamolte-----------------------------------------------------------------------------------------hundirlo
Lapeb’il--------------------------------------------------------------------------------------------seguir
Laq’b’al------------------------------------------------------------------------------------------separar
Laq’b’anxa--------------------------------------------------------------------------------------aléjelo
Laq’chiche’w----------------------------------------------------------------------------------Saturno
Laq’e’-------------------------------------------------------------------------------------------avanzar
Laq’ol----------------------------------------------------------------------------------------comparar
Laqil-------------------------------------------------------------------------------------------reventar
Laqiltx’otx’---------------------------------------------------------------------------------------tractor
Laqwitz---------------------------------------------------------------------------------------erupción
Las-------------------------------------------------------------------------------------------francisco
Lat’in---------------------------------------------------------------------------------------------llorar
La’jel--------------------------------------------------------------------------------------------bromear
Le’l----------------------------------------------------------------------------------------------rascarlo
Lib’aj-----------------------------------------------------------------------------------------------nuera
Lim---------------------------------------------------------------------------------------------------lima
Lit------------------------------------------------------------------------------------------------------litro
Liy------------------------------------------------------------------------------------------------María
Lo’lte--------------------------------------------------------------------------------------------comerlo
Loq’------------------------------------------------------------------------------------------------adobe
Loqan------------------------------------------------------------------------------------------hirviendo
Luch----------------------------------------------------------------------------------------------Pedro
Lux---------------------------------------------------------------------------------------------------pito




M   m
Majx……………………………………………………………………siempre, así mismo
Maj…………………………………………………………………………Zacate, rastrojo
Makan……………………………………………………………………….……….Mango
Malb`il………………………………………………………….….Medida, apostar, pesa
Mak `ox…………………………………………………………………………………Bote
Malil………………………………………………………………………..…….Hinchazón
Mamb`aj………………………………………………………………..……………..Papa
Manal………………………………………………………………..……..……..Tonelada
Malni………………………………………………………………………….…..Hinchado
Malo`n………………………………………………………………………………Medido
Malon………………………………………………………………………….......Midiendo
Mamb`il…………………………………………………………………………Padrastro
Makol……………………………………………………………………………….Tocar
Mankb`il……………………………………………………………………..………Ultimo
Mans…………………………………………………………………………...……Manso
Maqtz`ul…………………………………………………………………………….Doblar
Masat……………………………………………………………………………...Venado
Matzb`il……………………………………………………………………………...Tijera
Matzjti`j…………………………………………………………………………….…Piña
Max………………………………………………………………………………..…Mono
May…………………………………………………………………………..Hace un rato
Ma`q`ajtzi………………………………………………………………….…..Vocal larga
Ma`sqit………………………………………………………………………Guion mayor
Mejeb`il……………………………………………………………………………Casarse
Meb`ayil……………………………………..………........Adoptarse a alguien huérfano
Mejil…………………………………………………………………………….Arrodillarse
Mejlin……………………………………………………………………………Arrodillado
Melj……………………………………………………………………………Preocuparse
Meltz`il……………………………………………………………….…………….Devolver
Meltz`ul   …………………………………………………………………………….Voltear
Mercur…………………………………………………………………..…………Mercurio
Me`x   ………………………………………………………………...……………….Rubio
Mi`amli.  ……………………………………………………………………….….Ocupado
Mich   ………………………………………………………………………....Palo de pito
Mijajech    ………………………………………………………………………..……Vara
Misb`il   …………………………………………………………………….……….Escoba
Misol   ………………………………………………………………………..………Barrer
Mix tu`n   ………………………………………………………………….………...Jamás
Mixa`lx   ……………………………………………………………………Nadie ninguno
Mixininj   ………………………………………………………………..………De repente
Mixti`x     ………………………………………………………………………………Nada
Mixb`il   …………………………………………………………………..…………..Pacha
Mlaj…………………………………………………………………………..………..Costa
Mlayx   ………………………………………………………………..……Nunca jamás
Meb`a ichan……………………………………………………………..………….Viudo
Mlol……………………………………………………………………..……………Pesar
Moch`il………………………………………………………………………………Arrugar
Mojb`ab`il……………………………………………………………………………Integral
Mojb`il…………………………………………………………………………Cooperación
Mojtz`ib`……………………………………………………………………Letra de molde
Moch………………………………………………………Ganado que no tiene cuernos



N n
Najsal, xq’uchil…………………
Najsalte………………………….
Najsam………………………….
Najsama…………………………
Najsb´il nab´il…………………..
Najsil……………………………..
Najsimil, el naj………………….
Najtnam………………………….
Nak´b´il………………………….
Nak´b´il, numb´il, txub´txaj……
Nake´, nalke……………………
Nakeb´il, nakeyil……………….
Nakl………………………………
Naknab´………………………….
Nal, nal, kúlil, na´lqajaw………..
Nan, txub´aj…………………….
Nantz…………………………….
Napitzaj…………………………..
Napx……………………………..
Naq´et…………………………….
Naq´l, naq´le, naq´et……………..
Naqa´, naqayin, naqa´yin,………. nqaku……………………………….
Naqch xnaq´tzb´il………………
Natob`…………………………….
Na´l……………………………….
Na´lte……………………………….
Na´ltqanil…………………………
Na´ltqaniltzan…………………..
Na´ltx´otx´……………………….
Na´n……………………………..
Nchi`j, najchi´j, ch´ubil………….
Nej  xnaq´tzb´il…………………..
Nej yol……………………………
Neja , yonkuya………………….
Nejchiky´b´il…………………….
Nejelb´il………………………….
Nejenel………………………….
Nejene…………………………..
Nejenel ka´yb´il…………………
Nejenel, q´amal b´e…………….
Nejkolxnaq´tz……………………
Nejil , nejne……………………..
Nejnel, nejsab´itz……………….
Nejpanitx´……………………….
Nejqanal………………………….
Nejtil……………………………..
Nek´uxb´il……………………….
Nel………………………………..
Nenil………………………………
Neptun……………………………
……………………………………………Borrar, gastar
…………………………………………………..Borrarlo
………………………………………………….Disculpe
……………………………………………………Perdón
……………………………………………………..Droga
……………………………………………..Desaparecer
……………………………………………………Olvidar
……………………………………………………..Patria
…………………………………………………Disciplina
………………………………………………………..Paz
………………………………………………Doblegarse
…………………………………………Auto evaluación
…………………………………………..Estarse en paz
…………………………………………...Concentración
…………………………………………………….Adorar
……………………………..……….Mandrón, madroño
……………………………………………….Hernández
……………………………………………………Bróculi
……………………………………………………...Nabo
…………………………………………………….Hábito
………………………………………………..Adaptarse
………………………………………………………Cerca, ……………………………………………………cercano
…………………………………Educación a  distancia
…………………………………………………….Botón
………………………………………presentir, adivinar
………………………………………………Recordarlo
…………………………………………………..Historia
……………………………………………..Historicidad
…………………………………………………….Clima
……………………………………Adivinas, recuerdas
………………………………………………….Mañana
……………………………………Educación  primaria
………………………………….....Lengua y sociedad
…………………………………………………..Espere
……………………………………………….Hipotético
………………………………………………..Dirección
………………………………………Director, dirigente
………………………………………………….Maestro
……………………………………..Director de escena
………………………………………………….Director
…………………………………………...Nivel primario
……………………………………………..Adelante va
……………………………………………..Adelantarse
………………………………………………….Profase
………………………………………………..Hipótesis
…………………………………………………….Previo
…………………………………………………Hachuela
……………………………………………..Estar,  pasar
…………………………………………Cautelar, cuidar
………………………………Neptuno (como planeta) 


O o
Oj………………………………………………………………….……… Aguacate
Ojqel……………………………………………………………..….…….. Agilidad.
Ojetxchup………………………………………………………..…… Marsupiales.
Ojexma………………………………………………………..………….. Primates.
Ojlab’l…………………………………………………………..……. Lejos, Lejano.
Ojlab’il………………………………………………………………………. Parque.
Ojlal……………………………………………………………………….. Descanso.
Ojqeb’il…………………………………………………………………….. Velocidad.
Ojqel Ch’intl……………………………………………………….……… Velocidad.
Ojtxax………………………………………………………………….…….. Antiguo.
Ojtxi kolambíl……………………………………………………………. Era Arcaica.
Ojtzqi’l………………………………………………………………............. Conocer.
Ojtzqilte……………………………………………………….…………… Conocerlo.
Okb’il………………………………………………………….. Carrera (de profesión)
Oklenj…………………………………………………………….…………… Derecho.
Okna kyq’iq’………………………………………….… Aire que viene del poniente.
Okni…………………………………………………………………………… Poniente.
Okpin ………………………………………………………….…………………. Entrar.
Oksil…………………………………………………………….…………………. Usar.
Okslabíl………………………………………………………………………… Religión.
Okslal……………………………………………………………………………… Creer.
Oktz’aqiltal………………………………………………………………..... Concepción.
Olajk’al……………………………………………………………………… Trescientos.
Omutx’………………………………………………………..…………… Cuatrocientos
Onb’il …………………………………………………………………..………….. Ayuda.
Onil………………………………………………………………………………… Ayudar.
Onil Ajq’an…………………………………………………………………….. Enfermera.
Onil ajq’anal………………………………………………………………..…… Asistente.
Onilte………………………………………………………………….……… Ayudarlo.
Oq’il………………………………………………………………………..……… Lloró.
Oqil…………………………………………………………………………….…… Huir.
Oqelan…………………………………………………………………………. Carrera.
Oq’il……………………………………………………………………………… Llorón.
Oqe’lantza………………………………………………………..………….. Alcáncelo.
Oqxe’nil…………………………………………………………….…….. Encomendar.
Oqxenj……………………………………………………………………… Encomienda.
Otaq…………………………………………………………………………….…. Había.
Otx’il………………………………………………………………………………….Sellar.
Owt………………………………………………………………………….…… Hubiera.
Oxb’utx’………………………………………………………………………... Triángulo.
Oxchistib’………………………………………………………………..……….. Cúbico.
Oxe……………………………………………………………………………….…. Tres.
Oxoxchaq…………………………………………………..…………….. De tres en tres.
Oxj……………………………………………………………………. Dentro de tres día.
Oxeje…………………………………………………………………….. Hace tres días.
Oxk’al…………………………………………………………………………… Cerebro.
Oxlajchaq…………………………………………………………….. De trece en trece.
Oxlaj…………………………………………………………………..…………… Trece.
Oxq’ajtzi’………………………………………………………………………. Triptongo.
Oxq’ij……………………………………………………………...…………… Miércoles.
Oxtam yol…………………………………………………………………….……. Trisíla



P p
patz__________________________________________________________pato
Pakab´_______________________________________________________poema
Pich_________________________________________________________pajaro
Petz ________________________________________________________tortuga
Pop__________________________________________________________petate
Pakil ______________________________________________________mariposa
Poq´ilte _____________________________________________________desatar
Pa´x__________________________________________________________roto
Pen __________________________________________________________ patio
Pon __________________________________________________________llego
Paxil_____________________________________________________Guatemala
Pulj ______________________________________________________se rego
Purín ______________________________________________________ volando
Peq´ni ____________________________________________________ aplastado
pakẍ _______________________________________________________ pacaya
pich´elqe ______________________________________________________cazar
Paẍ ________________________________________________________Pascual
Pwoq_______________________________________________________centavo
Palke_______________________________________________________ separar
Pex ______________________________________________________ barranco
Peq´il ________________________________________________________pegar
Pilni ______________________________________________________ quebrado





Q q

Qo´l …………………………………………………………………………………… regar
Qinun  ………………………………………………………………………………… Rico.
Qewli ………………………………………………………………...………………Abierto
Qale …………………………………………………………………………………..Tarde
Qxopin ………………………………………………………………………………Oscuro
Qinil ……………………………………………………………………………………. Ver.
Qesil …………………………………………………………………………..Cortar carne
Qulbaj ………………………………………………………………………………. Cuello
Qa ………………………………………………………………………………………Niño
Qeye ………………………………………………………………..………………Nuestro
Qen ………………………………………………………………………………... Banano
Qiniqul ……………………………………………………………….………………. Jirafa
Qininin ………………………………………………………………..…………. Agarrado
Qipumal …………………………………………………………………………… Fuerza.
Qusin …………………………………………………………………………………Vapor
Qus ………………………………………………………………………….….. Quemado
Qyol ……………………………………………………………………………….. Palabra
Qanb´en  ……………………………………………………………………………. huella
Qutz´jni …………………………………………………………………….........golpeado
Qamb´en  ………………………………………………………………………. maldición.
Qb´inchb´en ………………………………………………………..lo que hemos hecho
Qaninxa……………………………………………………………………….. Pregúntale
Qinel ………………………………………………………………………………….Estirar
Qamb´aj ………………………………………………………………………………..Pies
Qun ……………………………………………………………………………..lo hicimos.
Qpa…………………………………………………………………..……… Nuestra reja.
Qo´ …………………………………………………………………………………..vamos
Qaq. ….…………………………………………………………………………………Seis
Qwa ……………………………………………………………………... Nuestra Comida
Qtz´ilil ……………………………………….………………………… Nuestra sociedad.
Qxpelbin……………………………………………………… Rechazo de nuestra leña.
Qtz´is ……………………………………………………………………..Nuestra basura
Qchuj……………………………………………………………….……Nuestra temascal
Qloqin ……………………………………………………………………Nuestra compra.
Qaq ……………………………………………………………………………………. Seis
Quq …………………………………………………………………………………... Polvo
Qajaw …………………………………………………………………………………..Dios
Qya …………………………………………………………………………………... Mujer
Qesi´il ……………………………………………………………………………..… Cortar
Qo´ ……………………………………………………………………………...……vamos
Qol…………………………………………………………………………………… Regar
Qoxnaqtz´an …………………………………………………………………Aprendemos
Qkayinx ……………………………………………………………………………miremos
Qqonx ……………………………………………………………………………Démosle
Qkwil ………………………………………………………………………... Nuestra olla
Qnan ……………………………………………………………………………...…. Sentir
Qmanxe ……………………………………………………………………..se lo diremos
Qonkuxa ………………………………………………………………………….. Échale
Qxu…………………………………………………………………..…….. Nuestra mamá
Qo ujin…………………………………………………………………………….. Leemos
Qo yolin…………………………………………………………………………. Hablamos
Qb´inchankux ………………………………………………………………… Hocémoslo
Qaninx ……………………………………………………………………… Preguntemos
Qoninx ………………………………………………………………..……… Ayudémoslo




Q` q`

Q´eq …………………………………………………………………………………. Negro
Q´AN ……………………………………………………………………………….Amarillo
Q´olb´en….……………………………………………….……Hoja para envolver tamal
Q´ajtzi ………………………………………………………………………………… vocal
Q´ij ………………………………………………………………………………………. sol
Q´el………………………………………………………..……………………… inclinado
Q´Il……………………………………………………………………………….. perezoso
Q´oq …………………………………………………………………………………...ayote
Q´in ……………………………………………………………………………...………Hilo
Q´aq …………………………………………………………………………………. fuego
Q´uq ……………………………………………………………………………….. Quetzal
Q´eq´ ………………………………………………………………………………… jabón
Q´olte …………………………………………………………………………………Regar
Q´Ol …………………………………………………………………………… Trementina
Q´amb´il …………………………………………………………………………Remedio
Q´alte ……………………………………………………………………….Buenas tardes
Q´inun ………………………………………………………………………………...Fruta.
Q´ilb´ilal ………………………………………………………………………….Fotografía
Q´ulil …………………………………………………………………………… Iba Venir
Q´a ……………………………………………………………………………………..Niño
Q´ajtz´al ………………………………………………………………………………Tocar
Q´anil ……………………………………………………………………………Curandero
Q´anil b´e…………………………………………………………………………. Pide vía
Q´asb´aq´ …………………………………………………………………………Carbón
Q´wa ……………………………………………………………………...Nuestra comida.
Q´uqli……………………………………………………………………………… Sentado
Q´imb´il ………………………………………………………………… Palo para tejer.
Q´umb´il …………………………………………………................Palangana con agua
Q´olb´el …………………………………………………………………………… Saludar
Q´olb´en …………………………………………………………………………… Saludo
Q´olb´epl …………………………………………………………………………… Visita.
Q´ilj………………………………………………………….……………………… se pelo
Q´ontza. …………………………………………………………………………... Dámelo
Q´antze´……………………………………………………………………………… Aliso.
Q´iqitz……………………………………………………………………………….. Carga.
Q´i´x´ ……………………………………………………………..……..Todavía es joven.
Q´poj…………………………………………………………………………………. Joven
.Q´en CuxaQ´el ………………………………………………………………… Inclinado
Q´´otj …………………………………………………………………………………. Masa
Q´oj………………………………………………………………………………… Guerra
Q´anil  ……………………………………………………………………………Preguntar
Q´onkuya ……………………………………………………………………..... Ponlo Allá


R r
Rit  ……………………………………………………………………………………Oveja.
Rb´ech ………………………………………………………………………………... rosa
Rewly ………………………………………………………………………………… Roto
Ruq´……………………………………………………………………………………Largo
Ritz´ ………………………………………………………………………………Apretado

Rompon………………………………………………………………….………… Trompo
Rinil ………………………………………………………………..………………Arrancar
Rejil ………………………………………………………………………………… Perejil
Rot …………………………………………………………………………………….Radio
Rum…………………………………………………………………………………... motor
Rumtulin…………………………………………………………………..……. Motorized.
Raqb´il …………………………………………………………………Sirve para romper.
Raqintlte ……………………………………………………………………Ya estaba roto
Richil…………………………………………………………………Hacer bulla con algo 
Richni …………………………………………………..………………………………Roto
Rampo`n…………………………………………………………………………...trompo
Ratz`il………………………………………………………………………………….jactar
Rb`ech…………………………………………………………………………………..rosa

Rejil…………………………………………………………………………………...perejil
Rich`il…………………………………………………………............................…romper
rumtulin……………………………………………………………………….…..motorized
Rum………………………………………………………………………………….motor
Rot`………………………………………..……………………………………………rodio
Ritpaj…………………………………………………………………………….inflamarse




S s
Su´t ……………………………………………………………………………… Servilleta
Sub´l ……………………………………………………………………… Olla para tamal
Sub´´in  ………………………………………………………………………………Tamal
Siwil ………………………………………………………………………………. Leñador
Sich´  ………………………………………………………………………………..Cigarro
Sech  …………………………………………………………………………………… Cd
Sewli  ……………………………………………………………………………….Circulo
Saq………………………………………………………………………………….. Blanco
Suq´uli n………………………………………………………………………………..tibio
Sb´ul ……………………………………………………………………………Babosear
Sechil ………………………………………………………………………………..Avispa
Sq´nul  …………………………………………………………………………….Enjuagar
Sub´inl  …………………………………………………………………… Envolver tamal
Spikb´il  ……………………………………………………………………………Ventana
Snik ……………………………………………………………………………… Hormiga
Sen  …………………………………………………………………………………. Como
Sikyl  …………………………………………………………………….Recoger rechazo
Slew tz´ib´ …………………………………………………………………………Pizarrón
Skil ……………………………………………………………………... Escudo de armas
Saq´b´In………………………………………………………………………..…tacuatzin
Suq´il ………………………………………………………………………………...Dormir
Skol ……………………………………………………………………………... Recoger
Si´pj  …………………………………………………………………………………..Listón
Sip………………………………………………………………………………. Garra pata
Sjikil  ………………………………………………………………………Pegar a un niño
Saseb´ ……………………………………………………………………………….Ligado
Ssmol  ………………………………………………………………………………Mescla
Saq´chab´l ………………………………………………………………………... Juguete
Sq´ol …………………………………………………………………………………… Oler
Sipil …………………………………………………………………………………Repartir
Saqb´´ech……………………………………………………………………..  Flor blanco
Saq´chal ………………………………………………………………………….. Juguete
Slew uj ……………………………………………………………… Un pedazo de papel
Skalil  ……………………………………………………………………………Repasar
Sina´n   …………………………………………………………………………… Alacrán
Skolte  …………………………………………………………………………… Elegida
Saq squk…………………………………………………………………… Piojo Blanco
Smel …………………………………………………………………………..Ingredientes
Sech´ib´il ………………………………………………………………………… Cd Rom
Sanjel  …………………………………………………………………………… Mandado
Sul …………………………………………………………………………………. Limpiar
Suq´en  …………………………………………………………………………….Apasote
Suj………………………………………………………………………………..Palestina
Solil…………………………………………………………………………………...Pelar
Saqk ab´ …………………………………………………………………………… Tizate
Sasj ……………….………………………………………………………………. No pesa
Saq´ xqulin……………………………………………………………………….. Celeste
Swej………………...……………………………………………………………Cuadrado                                                                               
Sotz´……………………………...…………………......………………………murciélago
Siqob´´aj......……………………………………………………………………..antebrazo


T t
Tat………………………………………………………………………………………papá
Temb’il…………………………………………………………………………………mesa
Tnum…………………………………………………………………………………pueblo
Tál………………………………………………………………………………………hijo
Talal……………………………………………………………………………………pesor
Taq’…………………………………………………………………………………lengua
Tnimam…………………………………………………………………………presumido
Tajlal………………………………………………………………………………cuentas
Tabaj…………………………………………………………………………………piedra
Til………………………………………………………………………………….culpable
Tunun………………………………………………………………………………la punta
Toq’ni……………………………………………………………………………quebrado
Tanmi………………………………………………………………………………corazón
Tolin………………………………………………………………………………redondo
Toch’ol………………………………………………………………………………cornear
Ti’……………………………………………………………………………………….qué
Tanab’……………………………………………………………………………..hermana 
Tajlal……………………………………………………………………………………total
Taqu’n………………………………………………………………………………trabajo
Tix…………………………………………………………………………………chaparro
Techil…………………………………………………………………………………señas
Tij………………………………………………………………………………………ropa
Ticha’q…………………………………………………………………………cualquiera
Tjepl……………………………………………………………………………….tapadera
Tich…………………………………………………………………………………comida
Tibaj……………………………………………………………………………………arriba
Tmana…………………………………………………………………………………papa
Toj……………………………………………………………………………………adentro
Tiq’bila……………………………………………………………………………intocable
Tilb’ilal……………………………………………………………………………….rostro
Tn’a…………………………………………………………………………………mashan
Tjpaj…………………………………………………………………………………amante
Tja…………………………………………………………………………………su casa
Tjy…………………………………………………………………………………….suegro
Tb’alok………………………………………………………………………………cuñado
Tnimal………………………………………………………………………………mayoría
Tniman……………………………………………………………………………superior
Tnejil…………………………………………………………………………………primero
Twitz………………………………………………………………………………………ojo
Tkuj………………………………………………………………………………estomago
Tniky……………………………………………………………………………..dar cuenta
Txilen………………………………………………………………………………vas a ir
Tukil…………………………………………………………………………….compañero
Tz’ajtz…………………………………………………………………………………traer
Tk’wala…………………………………………………………………………………hijo
Tb’an…………………………………………………………………………….…....bueno
Tb’itz…………………………………………………………………………………..canto 
Tkub’…………………………………………………………………………………..poner



 
Tb’anil_______________________________________________________ bonito
T’iw ________________________________________________________  águila
T’aqil ______________________________________________________ romper
T’ak  ________________________________________________________ punto
T’al  ___________________________________________________    jugo, caldo
T’umel _______________________________________________________razón
T’ikpul_______________________________________________________ saltar
T’k’a  _______________________________________________________ cacho
T’allanch _____________________________________________ jugo de naranja
Téb’ ________________________________________________________  ojado
T’ujiltx’ot ________________________________________________ testamento
T’oq’   _____________________________________________________     gordo
T’uxil   ______________________________________________________   cortar
T’otx’   _____________________________________________________    terrón
T’b’el    _________________________________________________     guardiero
T’inun  _____________________________________________________  trueno
T’uch’   ___________________________________________________ punteado
T’oqil  _______________________________________________________   loro
T’ak’ni   ___________________________________________________lastimado




TX  tx

Txa……………………………………………………………………………………abono
Txachej…………………………………………………………………estiércol / abono
Txuk҆ʼuʼj eky……………………………………………………………  matriz de gallina
Txukʼuʼj……………………………………………………………………………… matriz
Txutil…………………………………………………………………………………gatear
Txuqan………………………………………………………………………………comer
Txunxaq…………………………………………………………………… piedra de cal
Txun……………………………………………………………………………………..cal
Txubʼaj……………………………………………………………………… madre/ mama
Txuk…………………………………………………………………………directamente
Txtokal chenaqʼ…………………………………………………………… sostén de frijol
Txqlin………………………………………………………………………………intestino
Txqetil………………………………………………………………………estar sediento
Txqetleʼn……………………………………………………………………………… sed
Txqantl…………………………………………………………………………… otro tanto
Txqan………………………………………………………………………………unos /as
Txoʼwtzibʼaj………………………………………………………………………….. labios
txoʼw…………………………………………………………………………………….forro
Txoʼw……………………………………………………………………………..chamarra
Txoʼm……………………………………………………………………………camarón
Txoʼlikx…………………………………………………………………………. intercalado
Txoʼl……………………………………………………………………………………. asar
Txoʼl…………………………………………………………………………………. tortear
Txoʼj…………………………………………………………………………..decaimiento
Txoqtxuq…………………………………………………………………………cenzontle
Txolq’ij……………………………………………………………………………calendario
Txolil…………………………………………………………………………………razón
Txoleʼ…………………………………………………………………………… ordenando
Txolbʼal……………………………………………………………………………ordenar
Txol……………………………………………………………………………………surco
Txokma……………………………………………………calce de hoja para envolver
Txokal……………………………………………………………………………… invitar
Txmakal lobʼaj…………………………………………………………………… arcoíris
Txlunqʼj……………………………………………………………sonido al caer al agua
Txluk………………………………………………………………………………… perdiz
Txlaj………………………………………………………………………………… al lado
Txkʼomel…………………………………………………………………………… cascara
Txiʼnan……………………………………………………………………….clase de árbol
Txin…………………………………………………………………………………… niña
Txintxaj………………………………………………………………………… adolorido
Txil…………………………………………………………………………………… grillo
Txikl…………………………………………………………………………………… olla
Txijin…………………………………………………………………………………sonoro
Txibʼ……………………………………………………………………………… helecho
Txeʼlam ……………………………………………………………………………chalam

Txan ………………………………………..……………………………………… güisquil

Txaqol ……………………………………………………………………………encender

Txalalan ………………………………………….……..……………………rodar de lado

Txaleʼ…………………………………………….…….……………… ponerse de lado

Txokol ………………………………………………………………………..………llama




TX´        tx´
Txʼabʼaj…………………………………………………………………..………… chicle
Txʼabʼan ……………………………………………………………………………. chipilín
Txʼabʼil ……………………………………………………………………………… tenaza
Txʼajil …………………………………………………………………………………lavar
Txʼajbʼ………………………………………………………………. piedra donde se lava
Txʼajbʼil ……………………………………...………………………………agua de baño
Txʼajxjaw……………………………………..…………………………… menstruación
Txʼajol ……………………………………………………...…………………………lavar
Txʼam ………………………………………………..………………………agrio / acido
Txʼami …………………………………………….……………………… clase de arbol
Txʼamix …………………………………………………………………descomponerse
Txʼanol ………………………………………………………………………… machucar
Txʼapol ……………………………………………………………………………ensartar
Txʼaqan …………………………………………………..……………………cosa vieja
Txʼaqeʼ………………………………………………………………..……………… dejar 
Txʼaql ……………………………………………………………………….… pendiente
Txʼaʼk ………………………………………………………………………………….grano
Tx’a’l …………………………………………………………………..…………… morder
Txʼʼaʼl kyʼa jil ……………………………………………………………………. .pereza
Tx’e ………………………………………………….………………….…………. colmillo
Txʼekin ………………………………………………………………………mirar de reojo
Txʼemil ……………………………………………………………………..…………cortar
Txʼitl ………………………………………………………………….………desgranarse
Txʼiʼ………………………………………………………………..………….pero de agua
Txʼiʼl …………………………………………………………………………………tostado
Txʼolbʼal ……………………………………………………….…………………… aclarar
Txʼotxʼ……………………………………………………………...………………… tierra
Txʼuj …………………………………………………………………..……………… tuna
Txʼujt …………………………………………….………………ofuscar/sonambulismo
Txʼumbʼil …………………………………………….………………………. machucador
Txʼum_ich ………………………………………………………………… chile picante
Txʼutxʼ ………………………………………………….…………………..…………. troje
Txʼuʼj …………………………………………………………………….……………. rabia
Txʼuʼjyabʼil …………………………………………………………………………….fiebre
Txʼyan …………………………………………………………………….………….perro
Txʼyol ……………………………………………………………………………… hango
Txʼutxʼ ……………………………………………………………………….casa de pajon
Txʼuj……………………………………………………………………….………… nopal



Tz tz
Tzon  …………………………………………………………………..……… estomago
Tzotz…………………………………………………………………………… chinchín
Tzi   …………………………………………………………………………………boca
Tzeltij  ………………………………………………………………………………espalda
Tzaj  …………………………………………………………………………………alegría
Tze  ……………………………………………………………………………………árbol
Tzunk´in  ……………………………………………………………………………tostada
Tze´l  ……………………………………………………………………………….… reír
Tzeqil  ……………………………………………………………………………golosina
Tzuqil  ………………………………………………………………….………… jalando
Tz´unin  ………………………………………………………………………….…colibrí
Tzaj  …………………………………………………………………………………ocote
Tzma…………………………………………………………………………………jícara
Tzu   ………………………………………………………………………………tecomate
Tzalaj  ……………………………………………………………………………contento
Tzalajsal  ………………………………………………………………………celebración
Tzalu´…………………………..………………………………………………………aquí
Tzanil  ……………………………………………………………………………… gruñir
Tzaq´……………………………………………………………………………… puntería
Tzaq´wilte  ……………………………………………………………………  contestarlo
Tzaqpaj…………………………………………………………………. solventar/cumplir
Tzaqpi´n  …………………………………………………………………suena/potencia
Tzaqpil  …………………………………………….………………………desatar/soltar
Tzaqpilte  ……………………………………………………………………….  soltarse
Tza´j……………………………………………………………………….………  ceniza
Tza´n…………………………………………………………………………..…… cómo
Tza´nyol………………………………………………………………………. idiomático
Tza´wil…………………………………………………………………………... Lastimar
Tza´wnt…………………………………………………………………….. …….. Sirena
Tzeb´aj………………………………………………………………………………..  burla
Tzeky´……………………………………………………………………………….. Gallo
Tzek´ul…………………………………………………………………………..   vegetal
Tze´chej…………………………………………………………………………. Caballito
Tzilinb´il  ………………………………………………………………………….… timbre
Tziya´ ………………………………………………………………………………… playa
Tzitib´……………………………….………………………………………… propaganda
Tziyil ttxolyol………………………………………………………….. Oración afirmativa
Tziyb´il………………………………………………………………... Juro/compromiso
Tzmax……………………………………………………………………….……..  Hasta
Tzq´aj ………………………………………………………………………………  cocido
Tzaq´ajsil  …………………………………………………………………….……. cocer
Tzqijsal……………………………………………………………………………….. secar
Tzqib´xim………………………………………………………………………… Política
Tzqi´n……………………………………………………………………………. conocido
Tzok´b´il…………………………………………………………………………. baqueta
Tzpetil  ………………………………………………………………………. equivocarse
Tze´xjal……………………………………………………………………………. payaso
Tzal ti´j……………………………………………………………………..……… atrás de
Tzakal…………………………………………………………………………..… absurdo
Tzakj  ………………………………………………………………………………recoger


TZ`  tz`
Tz`ajal  _________________________________________ pegar
Tz`ajb`enx  ______________________________________ proyectos sociales
Tz`ajxpo`tz ______________________________________ voleibol
Tz`ak __________________________________________ punto
Tz`ajpaj ________________________________________ orina
Tz`amb`il _______________________________________ coladera
Ta`amill ________________________________________ colar
Ta`amille _______________________________________ colarlo
Ta`aq __________________________________________ caer
Tz`aq`wel ______________________________________ responder
Tz`aqall _______________________________________ completo
Tz`aqan ______________________________________ monumento
Tz`aqil _______________________________________ perder
Tz`aqle ______________________________________ cabal
Tz`aqsb`il ____________________________________ elementos
Tz`aqsil ______________________________________ agregar
Tz`ar ________________________________________ clases de fruta
Tz`a`lil _______________________________________ orinar
Tz`e`y _______________________________________ quemarse
Tz`e`yjin  _____________________________________ quemado
Tz`ib` ________________________________________ pinto
Tz`lb`an`il ____________________________________ lapis
Tz`ilb`il  _____________________________________ escribir
Tz`isin  _____________________________________ barrido
Tz`iyil  ______________________________________ trazar
Tz`lan ______________________________________ tabla





U u

ujlab'l………………………………………………………….………..………...Descanso
uk'tzb'il………………………………………………...........……..…...pintura, colorante
uk'tzil……………………………………………….………………….…...Pintar, colorear
ul………………………………………………………………..……llegando hacia acá
ul toj k'u'j………………………………………………………….….…………….recordar
ula…………………………………………………………………….……….……Visitante
ulel…………………………………………………………….……………………Visitante
ulil……………………………………………………………………………….Venir aquí
us…………………………………………………………………………………..mosquito
utz'il………………………………………………………………….………………...velar
u'j…………………………………………………………………………………..…..papel
uxil………………………………………………………………………...……………aullar
u'waj…………………………………………………………………………………...collar
u'jil……………………………………………………………………………………....leer
u'x……………………………………………………..……………….…………….piedra
uk'b'il……………………………………………………………………………..……vaso
unt………………………………………………………………………………….sebo
u'jb'il…………………………………………………………………………………libro
u'jtz'ib'…………………………………………………………………..…….cuaderno
u'qb'il………………………………………………………….…………………asiento
u'kb'il…………………………………………………………………………..crayones
ux………………………………………………………………………...………….lima
ub'il…………………………………………………………………………..………rifle
ultis…………………………………………………………………………………Ortiz
u'tzlel……………………………………………………………………………..cuidar


W w
Wab´j…………………………………………………………………………………. tamal
Wakx…………………………………………………………………………..………. vaca
Wal…………………………………………………………………………………… comer
Wiyj.....………………………………………………………………………….……cabeza
Wiq´….……………………………………………………………………….……. sección
Wtal……………………………………………………………………………..……dormir
Wix….…………………………………………………………………………..……… gato
Wixin.………………………………………………………………………..…….dirección
Wa´al………………………………………………………………………..………parado
Wajxaq………………………………………………………………………………… ocho
Wab´l.………………………………………………………………………………comedor
Wexj.…………………………………………………………………………….…pantalón
Wane………………………………………………………………………………. mi corte
Wech.……………………………………………………………………………….bailarín
Weye…..…………………………………………………………………………………mío
Winqin………………………………………………………………………………...veinte
Witz……………………………………………………………………………….….monte
Watb´il…………………………………………………………………………….….. cama
Wel…..………………………………………………………………………….…….Miguel
Wixin………………………………………………………………………….…. licenciado
Wo´.…………………………………………………………………………………….sapo
Woje………………………………………………………………………….. mi aguacate
Wuje………………………………………………………………………….. mi cuaderno
Wulil………………………………………………………………………………...regañar
Wajb´ile……………………………………………………………………………… quiero
Wuq……………………………………………………………………………………. siete
Wale…………………………………………………………………………………. mi hija
Walb´ile…………………………………………………………………………. mi hijastro
Witzj ………………………………………………………………………………………ojo
Wiche…………………………………………………………………………… mi comida



X x
Xjab´………………………………………………………………………zapato
Xjal………………………………………………………………………… persona
Xlik…………………………………………………………………………cancha
Xi´n…………………………………………………………………………maiz
Ximil…………………………………………………………………………pensar
Xjaw…………………………………………………………………………luna- mes
Xpotz…………………………………………………………………………pelota
Xubil………………………………………………………………………… silvar
Xpotzil…………………………………………………………………… jugar pelota
Xton…………………………………………………………………………gusano
Xiki´l…………………………………………………………………………cucaracha
Xo´j…………………………………………………………………………lobo
Xu´ch………………………………………………………………………… paloma
Xtun chan………………………………………………………………… elefante
Xul…………………………………………………………………………oído
Xwan…………………………………………………………………………juan
Xilil………………………………………………………………………… cortar
Xitil………………………………………………………………………… restruir
Xputz…………………………………………………………………………pachon
Xmaq………………………………………………………………………… piloyo
Xnaq´tzbíl………………………………………………………………… estudio
Xan………………………………………………………………………… gordo
Xabíl…………………………………………………………………………vomitar
Xmax………………………………………………………………………… iguana
Xkutzbíl…………………………………………………………………… computadora
Xtxó………………………………………………………………………… sapo
Xoq´l………………………………………………………………………… lodo
Xajil…………………………………………………………………………patear
Xux………………………………………………………………………… pito
Xolte………………………………………………………………………… tirar
Xobíl……………………………………………………………………… asustar



X x
Xal___________________________________________________________Lobo
Xchoq´______________________________________________________Lombriz
Xkin_________________________________________________________Oreja
Xoq´_________________________________________________________Tinaja
Ẍqin__________________________________________________________Largo
Xiky_________________________________________________________Conejo
Xkul_________________________________________________________Bebe
Xnil_____________________________________________________ColotenangoXq’an____________________________________________________Anaranjado
Xq´ulin________________________________________________________Azul
Xchal_________________________________________________________Jugar
Xk´ay_____________________________________________________Chiribisco
Xch´il________________________________________________________Gritar
Xwank_______________________________________________________Tronco
Xchil_________________________________________________________Pepita
Xchus_________________________________________________Flor de muerto
Xmo´l_____________________________________________________Sombrero
Xnuq_________________________________________________________Largo
Xb´iqli_____________________________________________________Desnudo
Xkak_________________________________________________________Cafe
Xtilsal_______________________________________________________Limpiar
Xk´il______________________________________________________Cucaracha
Xinxe´_________________________________________________________Fui
Xb´uy________________________________________________________Trapo
Xjil____________________________________________________________Liso
Xjililin____________________________________________________Resbaloso
Xqininin____________________________________________________Alargable
Xmej______________________________________________________Arrodillar
Xul______________________________________________________Sin Sabor
Xut´in________________________________________________________Silbito
Xalb´il______________________________________________________Regañar
Xq´eq_______________________________________________________Negro
Xb´aj_____________________________________________________Desnudo
Xmej_________________________________________________________Cojo
Xji´l__________________________________________________________Pobre
Xwok_____________________________________________________Deprimido



Y y
Yab’il…………………………………………………….…………..……….Enfermedad
Yajil………………………………………………………………………..……...Molestar
Yipil……………………………………………………………..…………………..Apagar
Yolb’il……………………………………………….…………………………….Teléfono
Yan………………………………………………………………………………..Fabiana
Yoq’il………………………….………………………………………………Comadrona
Yolil…………………………………………………………………..Hablar o Conversar
Yotx’………………………………………………………………..……………..Escalera
Yukchal………………………………………………………………………………Mover
Yo’li………………………………………………………………….…………….Colgado
Yupin……………………………………………………………………………..Apagado
Yaqpul…………………………………………………………………………..Interrumpir
Yajal…………………………………………………………………...………Desperdiciar
Yab’aj………………………………………………………………………….…….Abuela
Yasil………………………………………………………………………….…….Maltratar
Yek’il……………………………………………………………………………..….Mostrar
Yal………………………………………………………………………………..……..Malo
Yok………………………………………………………………………….Pascuala
Yob’il…………………………………………………………………………Colgar
Yuch………………………………………………………………………….Flojo
Yol……………………………………………………………………………Palabra
Yaqil…………………………………………………………………………..Bromear
Yek’b’il………………………………………………………………………..Ejemplo
Yaẍ……………………………………………………………………………Amante
Yuẍ…………………………………………………………………………….Gemelo
Yekil………………………………………………………………………….Tocar
Yaj……………………………………………………………………………Tarde
Yeq’il…………………………………………………………………………Metiendo
Yukchal……………………………………………………………………..Temblor
Ya’j…………………………………………………………………………….Cruz
Yana…………………………………………………………………………Juana

2 comentarios:

 
Powered By Blogger